Grensverhalen: een podcastserie over leven met, en verzet tegen, Europa’s grenzen
De komende maanden maken promovendi Neske Baerwaldt (FdR/VVI) en Wiebe Ruijtenberg (FSW/CAOS) de etnografische podcastserie Grensverhalen. De serie is in september te beluisteren, en wordt in verschillende vakken als lesmateriaal ingezet.
Als we aan Europa's grenzen denken doemen vaak beelden op van overvolle bootjes in de Middellandse Zee of van anonieme mensen die over een hek klimmen aan de grens tussen Marokko en de Spaanse enclave Ceuta. 'Deze beelden geven een belangrijk aspect van grenzen weer', legt Baerwaldt uit. 'Maar ze laten andere aspecten onbesproken en brengen migranten vaak eendimensionaal in beeld. In onze podcast proberen we ruimte te maken voor een dieper gesprek over de structuren van ongelijkheid die ervoor zorgen dat bepaalde mensen deze gevaarlijke routes afleggen terwijl anderen gewoon in een vliegtuig stappen. Zo gaan we op zoek naar verbintenissen tussen de hedendaagse werking van Europa's grenzen, de werking van andere vormen van ongelijkheid, koloniale geschiedenissen, racisme, extractie van grondstoffen en accumulatie van kapitaal, arbeidsuitbuiting en vormen van verzet.'
Europa's grenzen zijn meervoudig, zeggen Baerwaldt en Ruijtenberg. Ze strekken uit van visakantoortjes verspreid over de hele wereld tot geldstromen die detentiecentra in Libië draaiende houden. Ze duiken op als je in het ziekenhuis om je identiteitsbewijs wordt gevraagd, als je door de politie wordt aangehouden vanwege een kapot fietslicht, en als je werk aanneemt waarbij je 14 uur per dag zwoegt voor minder dan het minimumloon. Deze zichtbare manifestaties van Europa’s grenzen wortelen in minder tastbare juridische, technologische, en financiële infrastructuren. Deze infrastructuren categoriseren ons in diegenen voor wie mobiliteit steeds goedkoper, makkelijker en veiliger wordt, en anderen voor wie mobiliteit juist duurder, gevaarlijker, en dodelijker wordt.
In de podcastserie Grensverhalen onderzoeken Baerwaldt en Ruijtenberg deze meervoud aan grenzen aan de hand van interviews, geluidsfragmenten en muziek. Ze gaan in gesprek met mensen die in hun dagelijkse leven met grenzen te maken hebben: migranten, activisten, advocaten, hulpverleners, en academici. In iedere aflevering stellen ze het verhaal van een van hun gesprekspartners centraal en laten andere gesprekspartners op dat verhaal reageren. Door persoonlijke vertelling centraal te stellen hopen ze ruimte te creëren voor emotie, nabijheid, en meerstemmigheid.
Volgens Ruijtenberg zijn podcasts een uitstekend medium voor deze doeleinden. 'Podcasts zijn intiem. Ze brengen de leefwereld van mensen dichtbij en laten de luisteraar voelen wat het is om in de schoenen te staan van een ander. Je kan veel horen aan de toon waarop iemand iets zegt, aan stiltes en aan een lach. Bovendien legt een etnografische podcast de nadruk op meerstemmigheid. Het laat zien hoe verschillende mensen een fenomeen beleven, verwerken en weergeven. Tegenstrijdigheden kunnen zo naar voren komen zonder dat ze per definitie opgelost hoeven te worden. Er zit dus iets weerbarstigs in. Dit maakt podcasts waardevol, omdat de luisteraar als het ware in de ruimte wordt geplaatst waarin de gesprekken tussen ons en onze gasten plaatsvinden.'
Op basis van hun podcastserie ontwikkelen Baerwaldt en Ruijtenberg twee lespakketten: een inhoudelijk pakket over grenzen en migratie en een methodologisch pakket over podcasts als methode van onderzoek en verslaglegging. Beide lespakketten worden in het volgende collegejaar (2021-2022) in verschillende vakken geïntegreerd. 'We zijn ontzettend enthousiast om de kennis die we op zullen doen ook weer door te geven aan studenten', aldus de makers.
Het project Grensverhalen wordt mede mogelijk gemaakt door het Elise Mathilde Fonds van het Leids Universiteits Fonds, het VVI en het CAOS. Het is ook onderdeel van het project Getting to the Core of Crimmigration (projectnummer 452-16-003), dat gefinancierd wordt door de VIDI-beurs van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).
Voor meer informatie over dit project: mail naar n.baerwaldt@law.leidenuniv.nl of w.d.ruijtenberg@fsw.leidenuniv.nl.